Gezonder leven is meer dan broccoli eten

‘Tijd voor een suiker-lockdown’, kopt het artikel voor me. We moeten af van de suiker en onze leefstijl verbeteren. Maar als het simpel was, zou niet een op de twee volwassen Nederlanders overgewicht hebben, zou iedereen in plaats van de huidige 16 procent, voldoende groente eten en zouden we allemaal met gemak minstens 2,5 uur per week matig intensief bewegen.

Tienduizend stappen per dag

Anders dan vaak wordt gedacht, is gezonder leven meer dan broccoli eten en tienduizend stappen per dag zetten. Het staat voor een bredere beweging. Als een zwerm spreeuwen zetten tal van individuen, clubs en organisaties zich hiervoor in. Vaak met hart en ziel, elk met eigen ideeën en belangen over hoe het moet en hoe het anders kan. En met een gedeelde agenda waarop het vitaliseren van zichzelf en anderen, de samenleving en het zorgstelsel staan. Laten we eens kijken wat er gebeurt.

Regelmatig ontspannen

Buurman Frits heeft bedacht dat het roer om moet. Weg met de extra kilo’s, gamen tot diep in de nacht en net iets te vaak iets te veel biertjes. Vastbesloten ‘de betere versie van zichzelf’ te worden, heeft hij zich omgeturnd tot sportman en is hij ‘vegan gegaan’. En nu vertelt hij iedereen dat ze, net als hij, BRAVO moeten doen; veel bewegen, niet roken, nul alcohol drinken, goede voeding eten en regelmatig ontspannen.

Frits weet zich omringd door een community van mensen die hetzelfde willen als hij en talloze personal trainers en coaches die hem daarbij willen helpen. Sommigen worden helaas niet gehinderd door al te veel kennis en opleiding. Frits is een van de velen die zich een weg banen door het oerwoud aan ideeën en, al dan niet wetenschappelijk onderbouwde, theorieën over wat goed is en wat niet voor mens en milieu.

Met als rode draad meer vers en onbewerkt eten en vooral veel vragen. Wat is nou goed? Meer plantaardig, vega of vegan of juist meer dierlijke vetten en eiwitten? Met of zonder lactose, gluten, E-nummers en mag het nou wel of niet in de magnetron? Laag in de koolhydraten of laag in de calorieën? Duursport of krachttraining? Yoga, mindfulness of toch maar gewoon een uurtje in de tuin spitten?

Suikerziekte in remissie

Gezond leven is een groeiende business met economische waarde, maar ook een tak van sport waar veel winst valt te behalen die voorbij euro’s gaat. Onderzoek laat bijvoorbeeld zien dat de helft tot 90 procent van de huidige ziektelast, afhankelijk van de wijze van meten, direct of indirect samenhangt met leefstijl.

Wat begon met individuele casuïstiek, bijvoorbeeld bij mensen met diabetes type 2, is steeds meer wetenschappelijk gemeengoed. Studie na studie toont aan dat je met een andere leefstijl suikerziekte in remissie kunt brengen. In de praktijk kan dit het verschil betekenen tussen meerdere keren per dag insuline spuiten of een enkele tablet slikken tot zelfs helemaal geen medicatie meer gebruiken.

Leefstijlgeneeskunde

Volgens een groeiende groep artsen, waaronder de leden van Vereniging Arts en Leefstijl, is een gezonde leefstijl precies wat we nodig hebben. Zij geven leefstijl een stevige plek in hun medische praktijk. Niet alleen om ziekte te voorkomen maar ook als behandelinterventie. Op basis van wetenschappelijke evidentie en als onderdeel van de reguliere zorg. Leefstijl is niet langer voorbehouden aan de publieke gezondheidszorg. Leefstijlgeneeskunde krijgt steeds meer vorm, als basis voor medisch handelen, in de curatieve zorg, in praktijken van huisartsen en medisch specialisten.

In de schulden

Maar, zijn de kansen op een gezond leven wel eerlijk verdeeld? Is een gezonde leefstijl voor iedereen weggelegd? Alle inspanningen ten spijt, maakt het voor je gezondheid en levensverwachting uit waar je wieg stond, hoe je bent opgeleid, waar je woont en hoeveel je verdient. Het is niet ondenkbaar dat grote groepen in de samenleving helemaal niet toekomen aan vitaliseren. En dat verschillen in gezondheid eerder verder toe- dan afnemen als het relatief fitte en welvarende deel van de bevolking nog fitter wordt. Wie maalt er nou om een groene appel als hij eenzaam en werkloos is en in de schulden zit?

En. vragen sommigen zich af, hoe zit het met de vrije keuze en op het recht om friet met curry te eten, op de bank te hangen voor de tv en niet mee te gaan in de cultus van gezondheid? En is het je eigen schuld als je het dan aan je hart krijgt?

Positieve gezondheid

Vanuit de beweging van Positieve Gezondheid gaat een sterk geluid op dat leefstijl meer is dan voeding en beweging, zoals gezondheid meer is dan de afwezigheid van ziekte en klachten. Een groeiende groep artsen kan zich hierin vinden. Focus op enkel het fysieke is te beperkt en wat is gezondheid precies? De kans is groot dat jij daar iets anders onder verstaat dan ik.

Elementen als veerkracht, zingeving en zelfmanagement staan daarom steeds meer centraal. Eenvoudiger gezegd gaat leefstijl ook over wie je bent, wat je wilt en waar je ’s ochtend graag je bed voor uitkomt. Het gaat over wat je veerkrachtig maakt en je leven betekenisvol. In de woorden van buurman Frits; ‘of je lekker je ding kunt doen’. En dit bezien vanuit de context waarin je je begeeft. Meer dan we denken, bepalen onze stad, buurt, familie of gezin, werkomgeving, sportvereniging en vriendenkring hoe we leven. Wij zijn onderdeel van de maatschappij die ons mede dicteert en die op haar beurt zelf vitaliseert.

Snacken en snaaien

“Wat je niet ziet, stop je niet in je mond.” Veel treffender had mijn oma haar beste afvaltip niet kunnen formuleren. Eten is tegenwoordig namelijk overal en altijd verkrijgbaar. Of beter gezegd: spul dat je in je mond kunt stoppen en door kunt slikken. Met goede voeding heeft het vaak niet zoveel te maken. Het aantal fastfoodrestaurants neemt steeds verder toe, een frikandelbroodje om acht uur ’s ochtends is geen enkel probleem en een grote café latte zonder brownie is maar kaal.

De omgeving verleidt ons te snacken en te snaaien. En wonderlijk genoeg vestigen snackbars en shoarmatenten zich niet in het rijke Wassenaar, maar in de minder bemiddelde Schilderswijk vijftien kilometer verderop in Den Haag. Een aantal gemeenten heeft aangekondigd fastfoodketens te willen weren, om zogenoemde ‘no fry zones’ te maken, maar de juridische mogelijkheden hiertoe zijn vooralsnog beperkt.

Ultra processed foods

De consumptie van industrieel sterk bewerkte voeding neemt steeds verder toe. In Amerika en Canada is de helft van de hoeveelheid geconsumeerde calorieën afkomstig van ‘ultra processed foods’. Hoeveel dat precies in Nederlandse is, weten we niet. Naar schatting is dat tussen de 20 en 40 procent. Een aantal jaren geleden selecteerden onderzoekers van Foodwatch 651 producten uit (online) supermarkten. Dit deden ze aselect, vrij van onderzoeksbias. Aan slechts 16 procent van de producten was geen zout of suiker toegevoegd. Ruim 70 procent classificeerde als sterk bewerkt voedsel dat direct verband houdt met overconsumptie en overgewicht, chronische aandoeningen en vroegtijdig overlijden.

Nationaal Preventieakkoord

Mede daarom sloot de Rijksoverheid met zeventig maatschappelijke organisaties in 2018 het Nationale Preventieakkoord. Een convenant om Nederland gezonder te maken, in het bijzonder gericht op het terugdringen van roken, overgewicht en problematisch alcoholgebruik.

Ruim tweehonderd afspraken zijn hiervoor gemaakt, waaronder het verhogen van accijnzen op tabak in verpakkingen ontdaan van alle sexappeal en uitbreiding van het aantal plekken waar niet meer gerookt mag worden. Zoals in zorginstellingen, speeltijden en sportverenigingen. Die laatste gaan gezondere voeding aanbieden in hun kantines en amateurverenigingen mogen geen nieuwe contracten meer afsluiten met drankfabrikanten voor alcoholreclame langs de sportvelden. Als het aan de samenwerkende partijen ligt, wordt heerlijk helder nu echt fris.

Suikertaks

Volgens sommigen gaat het Preventieakkoord niet ver genoeg. Er is meer nodig. Zoals een stevige belasting op zoet, de zogenaamde suikertaks of het verlagen van het btw-tarief op groente. Met alle uitvoeringsvraagstukken van dien, zoals wat te doen met caviavoer waar stukjes wortel in verwerkt zijn of met paprikachips? Beide maatregelen zijn overigens nog niet doorgevoerd.

Het wachten is op het moment dat burgers zeggen ‘tot hier en niet verder. Dit willen we niet meer. We willen het anders, we willen een nieuw normaal’. Een term die een stevige lading heeft gekregen in een jaar waarin veel opzij, anders en dicht ging ten behoeve van de volksgezondheid. Tegelijkertijd ging de verkoop van snoep, alcohol en tabak gewoon door. En dat terwijl er alleen al door tabak jaarlijks 20.000 Nederlanders overlijden.

Herverdeling zorguitgaven

Ruim tien jaar geleden publiceerde de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg, de voorloper van de huidige RVS, Zorg voor je gezondheid! Hierin pleitte de raad voor een verschuiving van ziekte en zorg naar gedrag en gezondheid. Van nazorg naar voorzorg, van curatie naar preventie of van ziek zijn naar welzijn, zoals het later wel werd genoemd. Het idee is simpel en nog steeds springlevend.

Het is tijd voor een transformatie van de zorg en een herverdeling van de zorguitgaven. In 2019 bedroegen die 80,9 miljard euro. Hiervan ging twee derde naar (para)medische zorg en slechts 8 procent naar preventie, beleid en beheer en overige niet in te delen zorg-gerelateerde zaken. Exacte cijfers ontbreken, maar gevraagd naar de uitgaven aan preventie noemde staatssecretaris Blokhuis in een Algemeen Overleg een bedrag van slechts 2 miljard euro.

Zorgstelsel richten op gezondheid

De wereld op z’n kop, het paard achter de wagen. Het Nederlandse zorgstelsel is gericht op ziekte, niet op gezondheid. Dat moet veranderen door zorgverleners te verplichten om te werken aan het voorkomen van gezondheidsklachten, stelden de bestuursvoorzitters van drie grote zorgverzekeraars al in 2021. Een goed idee volgens velen, maar dan moet de bekostiging van de zorg wel veranderen.

Niet dat het stelsel direct op de schop hoeft, maar een systematiek die zorgverrichtingen vergoedt en geen betaaltitel heeft voor preventie en leefstijl, nodigt niet echt uit. Sinds 1 januari 2020 zit de Gecombineerde Leefstijl Interventie weliswaar in het basispakket naast Stoppen met Roken programma’s, maar er is nog een weg te gaan. Vitaliseren gaat daarom ook over een stelsel dat gezondheid bevordert en bekostigt in plaats van ziekte.

Vitaliseren

In het afgelopen jaar hebben we gezien hoe lief onze gezondheid ons is. We hebben er bijna alles voor over. Als we bereid zijn om onze reis- en horecalust te onderdrukken, eindeloos achter het scherm te zitten met Zoom en Teams en onze kinderen zelf onderwijs te geven, dan moet het toch mogelijk zijn om Nederland samen iets gezonder te maken? Als we met eenzelfde energie zouden vitaliseren, wat zou er dan gebeuren?